Azerbaycan ve Fars edebiyatı şairi Mehemmed Hüseyin

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

ŞEHRİYÂR, Mehemmed Hüseyin

(ö. 1988)

Azerbaycan ve Fars edebiyatı şairi

Tebriz’de dünyaya geldi. Doğumuyla ilgili olarak 1905-1908 yılları arasında farklı tarihler verilir. Dava vekili olan babası İsmâil Mûsevî (Mirza Ağa Hoşginabî) güzel sanatlara meraklı kültürlü bir kimse idi. Mehemmed Hüseyin önceleri “Behcet”, daha sonra “Şehriyâr” mahlasını kullanmıştır. 1906’da başlayan İran Meşrutiyet Hareketi’nin Tebriz’de yol açtığı sosyal, siyasal ve ekonomik çalkantılar yüzünden ailesi 1909’da Hoşginab köyüne göç etti. İlk öğrenimine Hoşginab civarındaki Kayışkurşak köyünde Ahund Molla İbrâhim’in yanında aldığı Farsça dersleriyle başladı. 1912’de ailesi Tebriz’e dönünce tahsiline Medrese-i Müttehide ve Füyûzât gibi mekteplerde devam ederek Medrese-i Tâlibiyye’den mezun oldu. Bu okulda Farsça’sını geliştirdi; Arap dili ve edebiyatı okudu. Bir yandan da özel olarak Fransızca dersleri alıyordu. Farsça ilk şiirleri bu sırada Tebriz’de Muhammediye Mektebi’nin Edeb adlı dergisinde çıktı (1920). Lise tahsilini Tahran’da Dârülfünûn adlı okulda tamamlayarak (1921-1923) Tıp Fakültesi’ne girdi. Öğrenciliğinde şair Ferruh-i Yezdî’nin kıraathanesinde edebî muhit içinde yer edinmeye başladı. Farsça ilk şiir kitabı Ṣadâ-yı Ḫudâ 1929’da Tahran’da yayımlandı. Meliküşşuarâ Bahâr kitaba yazdığı önsözde -bazı edebiyatçılar abartılı bulsa da- onu sadece İran’ın değil bütün Şark’ın gelecekte övüneceği bir şair olarak takdim etti. Aynı yıl şarkıcı Muçul Pervâne’nin ölümü üzerine yazdığı “Mesnevî-i Rûh-i Pervâne” büyük ilgiyle karşılandı. Bu tarihten itibaren Farsça şiir kitapları ardarda basılmaya başladı.

Fakültede ders verdiği Süreyyâ adlı bir kızla yaşadığı aşk macerası yüzünden son sınıfta bitirme sınavlarına katılamadı. Aynı kıza tâlip olan, İran sarayına yakın bir aileye mensup Çırağ Ali Han Pehlevî ile Vezir Abdülhüseyin Timurtaş’ın müdahalesi yüzünden hapsedildikten sonra Nîşâbur’a sürgün edildi (1929). 1932-1934 yıllarında Nîşâbur ve Horasan’ın bazı şehirlerinde noter idarelerinde görev yaptı. Ardından döndüğü Tahran’da çeşitli işlerde çalıştı; daha sonra bir bankada muhasebeci olarak yıllarca görev yaptı. 1935’te babasının vefatıyla kısa bir müddet için Tebriz’e döndü. 1942-1943 yıllarında ruhsal bunalım geçirmeye başlayan ve dört yıl kadar münzevi bir hayat yaşayan Şehriyâr 1946’da annesinin Tahran’a gelip kendisine destek vermesi sayesinde bunalımdan kurtuldu. Bu sırada annesinin, yazdığı şiirleri anlamadığını söylemesi üzerine Âzerî Türkçesi’yle şiir yazmaya başladı. “Heyder Baba’ya Salâm” adlı şiirini 1950’de kaleme aldı; şiir büyük ilgiyle karşılandığından 1951’de Tahran’da basıldı. 1952’de annesi vefat edince yeniden büyük sarsıntı geçirdi ve dostları onu Tebriz’e dönmesi için ikna etti. 1953’te halasının kızı Azîze ile evlendi. 1954-1969 yıllarında Tebriz’de yaşadı. Burada “Heyder Baba’ya Salâm”ın ikinci bölümünü 1967’de yayımladı.

1968’de bilhassa şair Bulud Karaçorlu Sehend’in ısrarlı davetiyle Tahran’a gitti. İran’da cereyan eden sosyal ve siyasal olaylarla ilgili şiirler yazmaya başladı. 1973’te Tahran’a yerleşti. 1977’de eşinin âniden vefatı şairi yeniden bunalıma sürükledi. 1979 İran İslâm Devrimi ve şahlığın yıkılması şairin ümitlerini canlandırdı; yeni dönemi heyecan ve sevinçle karşıladı. Azerbaycan Türkleri’nin Tahran’daki kültür hayatına önemli katkılarda bulundu. Doktor Cevad Heyet ve arkadaşlarının çıkardığı Farsça-Türkçe Varlık (Varlıq) dergisinde yeni şiirleri çıktı; şiirleri ve sanatı hakkında birçok makale yayımlandı. Ömrünün son yıllarını hastalıklarla geçiren Şehriyâr 18 Eylül 1988’de Tahran’da vefat etti; vasiyeti gereği cenazesi Tebriz’e götürülerek Makberetüşşuarâ adlı eski bir mezarlıkta defnedildi. İran hükümeti Şehriyâr için anıtmezar ve şiir günlerinin düzenlendiği bir kültür sitesi yaptırdı.

NOT

 İslâm Ansiklopedisi’nin 2010 yılında İstanbul’da basılan 38. cildinde, 471-472 numaralı sayfalarda yer almıştır

Türkiye’ye Hayalî Sefer

Gelmişim nazlı hilâl ülkesine,

Fikret’in ince hayâl ülkesine.

Âkif ’in marşı yaşardıp gözümü,

Baxıram Yahya Kemal ülkesine.

O güzeller güzeli İslambol,

O denizler kızı, derya gelini,

Sanki derya çiçeği nilüfer,

Kol açıp sahile atmış elini.

Gurbet ihsas eylemem men burada,

Sanki öz doğma diyarımdı menim;

Nerde vardı karındaşlarımız,

Anayurdumdu, hisarımdı menim.

                                    Şehriyar

TÜRKÜN DİLİ

Türkün dili tek sevgili, istekli dil olmaz,

Ayrı dile qatsan bu esil dil esil olmaz.

Üz şe’rini farsa, erebe qatmasa şair,

Şe’ri oxuyanlar, eşidenler kesil olmaz,

Fars şairi çox sözlerini bizden aparmış,

Sabir kimi bir süfreli şair pexil olmaz

Türkün meseli, folkloru dünyada tekdir,

Xan yorganı, – kend içre meseldir, – mitil olmaz.

Azer qonşu Qeyseri, Rumu esir etmiş,

Kesra sözüdür, bir bele tarix nağıl olmaz.

Şehriyar

YAR KASİDESİ

Sen yarımın qasidisen
Eyleş sene çay demişem

Xeyalını gönderibdir
Bes ki men axvay demişem

Ax geceler yatmamışam
Men sene laylay demişem

Sen yatalı men gözume
Ulduzları say demişem

Her kes sene ulduz deye
Özüm sene ay demışem

Senden sora heyate men
Şirindise zay demişem

Her gözelden bir gul alıb
Sen gözele pay demişem

Senin gün tek batmağıvı
Ay batana tay demişem

İndi yaya qış deyirem
Sabiq qışa yay demişem

Gah toyunu yade salıb
Men deli nay nay demişem

Sonra yene yasə batıb
Ağları hayhay demişem

Etek dolu derya kimi
Göz yaşima çay demişem

Ömru suren men qara gün
Ax demişem vay demişem

***************

Sen yarımın habercisi
Eylen sana çay demişim

Hayalini göndermiştir
Çünkü ben ah vay demişim

Ah geceler yatmamışım
Ben sana ninni demişim

Sen yatalı ben gözüme
Yıldızları say demişim

Herkes sana yıldız dese
Özüm sana ay demışim

Senden sonra hayata ben
Tatlı ise zay demişim

Her güzelden bir gül alıp
Sen güzele pay demişim

Senin gün gibi batmanı
Ay batışına benzetmişim

Şimdi yaza kış diyorum
Geçen kışa yaz demişim

Kah düğününü yad ederek
Ben deli nay nay demişim

Sonra yine yasa dalıp
Ağlamış hayhay demişim

Etek dolmuş derya gibi
Göz yaşıma çay demişim

Ömrü süren ben karagün
Ah demişim vay demişim

Uyarlama: Xalide Efendiyeva

Şair Şehriyar

HEYDER BABA’YA SELAM

Heyder Baba, ıldırımlar şakanda,

Seller, sular şakkıldayıb akanda,

Kızlar ona saf bağlayıb bakanda,

Selâm olsun şevkatize, elize,

Menim de bir adım gelsin dilize.

Heyder Baba, kehliklerin uçanda,

Göl dibinden dovşan kalkıb, kaçanda,

Bahçaların çiçeklenib açanda,

Bizden de bir mümkün olsa, yâd ele,

Açılmayan ürekleri şâd ele.

…

Men senin tek dağa saldım nefesi,

Sen de kaytar, göylere sal bu sesi,

Baykuşun da dar olmasın kefesi,

Burda bir şîr darda kalıb bağırır,

Mürüvvetsiz insanları çağırır.

Heyder Baba, gayret kanın kaynarken,

Karakuşlar senden kopub kalkarken,

O sıldırım daşlarıynan oynarken,

Kavzan, menim himmetimi orda gör,

Ordan eyil, kâmetimi darda gör.

Heyder Baba, gece durna keçende,

Köroğlunun gözü kara seçende,

Kıratını minib, kesib biçende,

Men de burdan tez matlaba çatmaram,

Eyvaz gelib çatmayıncan yatmaram.

Heyder Baba, merd oğullar doğginan,

Nâmerdlerin burunların oğginan,

Gediklerde kurdları dut boğginan,

Koy kuzular ayın şayın otlasın,

koyunların kuyrukların katlasın.

Heyder Baba, senin könlün şad olsun,

Dünya varken ağzın dolu dad olsun,

Senden keçen yakın olsun, yad olsun,

Deyne menim şâir oğlum Şehriyâr,

Bir ömürdür gam üstüne gam çalar.

Muhammed Hüseyin Şehriyar

AMAN AYRILIG 

Bu darıhdıran duman ayrılıg

Başa sovrulan saman ayrılıg

Aman ayrılıg, aman ayrılıg

Aman ayrılıg, aman ayrılıg.

Bir gözün açar, bir gözün yumar

Araz’ı serin gördükde umar

Hezer’i derin gördükde cumar

Can deryasına cuman ayrılıg

Aman ayrılıg, aman ayrılıg.

Araz’ım vursun baş daşdan daşa

Göz yaşı gerek başlardan aşa

Nece yad olsun gardaş gardaşa

Ne din ganır, ne iman ayrılıg

Aman ayrılıg, aman ayrılıg.

Göylerin günün, ayın gizledir

Ulduz ahdırır, sayın gizledir

Ohunu atır, yayın gizledir

Ceddimi edip kâman ayrılıg

Aman ayrılıg, aman ayrılıg.

Ayrılıg gele, bir kerem gıla

Bir neçe gün de bizden ayrıla

Gem de bir biz tek sova-savrula

Hanı bir bele güman ayrılıg

Aman ayrılıg, aman ayrılıg.

Dedim ayrılıg, gınama meni

Seni görmüşem eller düşmeni

Yüz min kerre de sınasam seni

Haman ayrılıg, haman ayrılıg

Aman ayrılıg, aman ayrılıg.

Amansız gözün yuman ayrılıg

Can cızlığından uman ayrılıg

Ne ğemli yazar roman ayrılıg

Dillere salan duman ayrılıg

Aman ayrılıg, aman ayrılıg.

Sen unudsan da Süleyman meni

Unudmuyacag Şehriyar seni

Yaz geler bülbül gapsar çemeni

İndilik sevsin zaman ayrılıg

Aman ayrılıg, aman ayrılıg

Muhammed Hüseyin Şehriyar

Liva AJANS